Παιχνίδι: Τρόπος μάθησης και υγιούς ανάπτυξης!

Η Bartlett ορίζει το παιχνίδι ως «παθιασµένη ενασχόληση µε τον περιβάλλον που έχουµε γύρω µας µέσω της εξερεύνησης, της µεταβολής, του πειραµατισµού και της προσποίησης, είτε µόνοι µας είτε µε άλλους».

Το παιχνίδι αποτελεί τρόπο έκφρασης, διοχέτευσης της ενέργειας, δημιουργικότητας, μάθησης, ανάπτυξης πνευματικών και σωματικών δεξιοτήτων…και η λίστα των θετικών που μας παρέχει είναι ατελείωτη! Σε αυτό το άρθρο δεν θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε γιατί είναι σημαντικό το παιχνίδι ή να αναλύσουμε βαθυστόχαστους ορισμούς, αλλά αντιθέτως θα γίνει μία προσπάθεια να συγκεντρώσουμε πρακτικές συμβουλές για την ανάπτυξη του παιχνιδιού ανάλογα το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού καθώς και για τα οφέλη του σε όλους τους τομείς (ακαδημαϊκές, σωματικές , πνευματικές και δεξιότητες αυτουπηρέτησης).

Μορφές παιχνιδιού στη πορεία ανάπτυξης του παιδιού

Τα παιδιά, κατά τη διάρκεια της ζωής τους συμμετέχουν σε μία μεγάλη ποικιλία παιχνιδιών. Είμαι σίγουρη ότι οι περισσότεροι από εσάς έχετε ακούσει για τις διάφορες μορφές των παιχνιδιών, αλλά τι πραγματικά περιλαμβάνουν;

  • Αισθητικοκινητικό παιχνίδι (sensorimotor) περιλαμβάνει δράσεις που ευχαριστούν το παιδί μέσω των αισθήσεων και των κινήσεων. Μπορεί να είναι από το παιχνίδι με αφρούς και φασόλια μέχρι το αδρό κινητικό με σχοινάκι, ποδήλατο και κούνια.

  • Λειτουργικό παιχνίδι (functional play) είναι αυτό κατά το οποίο το παιδί γνωρίζει τη σωστή χρήση των παιχνιδιών/αντικειμένων και βρίσκει ενδιαφέρον να τα επεξεργάζεται με τη πραγματική τους λειτουργία.

  • Εξερευνητικό παιχνίδι (exploratory play) αναφέρεται στις επαναληπτικές δράσεις του παιδιού σε αντικείμενα-παιχνίδια όταν προσπαθεί να ανακαλύψει πως λειτουργούν. Αναδύεται κάθε φορά που παίζει με ένα νέο παιχνίδι.

  • Κατασκευαστικό παιχνίδι (constructive play) είναι αυτό κατά το οποίο το παιδί συνδυάζει ή χειρίζεται διάφορα υλικά/αντικείμενα για να κατασκευάσει ή να δημιουργήσει κάτι.

  • Συμβολικό παιχνίδι (symbolic play) σύμφωνα με τον Piaget είναι αυτά που περιλαμβάνουν το στοιχείο προσποίησης και αναπαράστασης και ενέχουν φαντασία. Μπορεί να αναπαριστούν γεγονότα από τη ζωή τους, να αναπαριστούν ένα αντικείμενο για κάποιο άλλο, να αποδίδουν ιδιότητες σε ένα παιχνίδι/αντικείμενο (πχ η κούκλα πεινάει) και να παίζουν με μη πραγματικά θέματα (ιπτάμενο χαλί).

  • Κοινωνικό παιχνίδι (social play) είναι αυτό που εμπεριέχει αλληλεπίδραση είτε με ενήλικες είτε με συνομιλήκους. Ξεκινάει από το απλό κουκουτζά με το γονέα και αναπτύσσεται σε ομαδικά ενδιαφέροντα και χόμπι.

  • Παιχνίδια με κανόνες (games with rules) είναι τα συνεργατικά παιχνίδια που αποτελούνται από κανόνες που είτε προϋπάρχουν είτε κατασκευάζονται από τους ίδιους τους παίχτες και είναι υποχρεωμένοι να τους τηρούν.

Tips για τους γονείς

  • Μην ξεχνάτε να δίνεται προτεραιότητα στα ενδιαφέροντα του παιδιού στο παιχνίδι. Αφήστε το παιδί να σας κατευθύνει!

  • Επιλέξτε παιχνίδια/ δραστηριότητες που να αντιστοιχούν στην ηλικία και το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού σας.

  • Προωθήστε την αλληλεπίδραση με το παιδί και τη διάθεση για παιχνίδι. Επιδείξτε και εσείς οι ίδιοι διάθεση για παιχνίδι!

  • Παρέχεται υλικά και ευκαιρίες για παιχνίδι. Βοηθήστε το παιδί να μάθει να παίζει με περισσότερα παιχνίδια.

  • Η οργάνωση των παιχνιδιών βοηθάει τα παιδιά τόσο στη δική τους δομή όσο και στην ποιοτικότερη ενασχόληση με αυτά. Αποφύγετε να είναι σε κοινή θέα πληθώρα παιχνιδιών, καθώς βομβαρδίζεται το παιδί με ερεθίσματα , με αποτέλεσμα να εμφανίζει πολύ μικρή διάρκεια και παραμονή στο κάθε παιχνίδι. Αφήστε 1 παιχνίδι από κάθε είδος και κάθε τόσο να τα ανακυκλώνετε! Μπορείτε να τα κρύβεται για κάποιο διάστημα και αργότερα να τα ξανά εμφανίζεται ώστε το παιδί να μην τα βαριέται.

  • Δημιουργήστε ένα έξυπνο σύστημα αποθήκευσης παιχνιδιών. Θα γίνει τόσο η ζωή του παιδιού όσο και η δική σας πιο εύκολη!

  • Το παιχνίδι αποτελεί μέσο μάθησης και κατάκτησης δεξιοτήτων για τη μετέπειτα ζωή. Ενδεικτικά, το παιδί αναπτύσσει κινητικές, κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, επίλυση προβλήματος, ακολουθία οδηγιών, ταξινόμηση, καθώς και το αίσθημα ευθύνης μέσω της συμμετοχής τους σε μία οικιακή δραστηριότητα.

  • Ενθαρρύνεται ή δημιουργήστε δυνατότητες για παιχνίδι με συνομήλικους

  • Φροντίστε να δίνετε στα παιδιά «σωστά» παιχνίδια, τα οποία θα είναι κατάλληλα για την ηλικία τους και το αναπτυξιακό τους επίπεδο, θα παρέχουν υψηλό επίπεδο ενδιαφέροντος, θα είναι ανθεκτικά, ασφαλή και θα ενεργοποιούν τη μάθηση.

  • Τέλος, να θυμάστε ότι αυτό που προσδίδει αξία σε ένα παιχνίδι είναι η διάθεση και το χαμόγελο που προσφέρει στο παιδί σας! Θυμηθείτε τα παιδικά σας χρόνια, τι χρειαζόταν για να σας κάνει χαρούμενους? Εγώ με μία γούρνα λάσπη πετούσα στα σύννεφα!

 

Προτεινόμενα παιχνίδια ανά ηλικία

0-1 ετών

Εξελίσσεται το εξερευνητικό και το λειτουργικό παιχνίδι. Το παιχνίδι εστιάζει στην αλληλεπίδραση με τους γονείς.

Παιχνίδια μπάνιου, μουσικά κουτιά και παιχνίδια με ήχους, κουδουνίστρες, μαλακά παιχνίδια, υφασμάτινοι κύβοι, παιχνίδια κούνιας και γυμναστήρια, καθρέφτες, μαλακές μπάλες, στοματικά παιχνίδια, δοχεία και κύπελλα, παιχνίδια με το σώμα του βρέφους.

1-2 ετών

Απολαμβάνει μοναχικό και παράλληλο παιχνίδι. Κυριαρχεί το λειτουργικό παιχνίδι. Ξεκινάει να μιμείται και συμμετέχει σε απλό παιχνίδι προσποίησης πχ κάνοντας ότι τρώει ή κοιμάται. Παίζει παιχνίδια πάρε-δώσε, ανταποκρίνεται παιγνιωδώς στο καθρέφτη (γελάει, κάνει γκριμάτσες), παίζει με παιχνίδια αιτίου- αποτελέσματος, κατασκευάζει πύργους με 3-4 τουβλάκια (υφασμάτινα), σπρώχνει και τραβάει μεγάλα παιχνίδια στο πάτωμα.

Υφασμάτινα βιβλία, κουβαδάκι και φτυαράκια, κούκλες, κουτιά εκπλήξεων (με διακόπτες και μοχλούς που τραβά, σπρώχνει, γυρίζει), κύβοι για ταξινόμηση σχημάτων, κύβοι και τουβλάκια, μαλακά ζωάκια, μπάλες, απλές ενσφηνώσεις, παιχνίδια που ιππεύονται, παιχνίδια μπάνιου, πυραμίδα κρίκων, συρόμενα παιχνίδια, υλικά για καλλιτεχνικές δραστηριότητες (σε αυτή την ηλικία θα ήταν προτιμότερο βρώσιμα υλικά θα δοθούν κάποια παραδείγματα πιο κάτω).

2-3 ετών

Αναπτύσσεται το συμβολικό και το κατασκευαστικό παιχνίδι. Χρησιμοποιεί παιχνίδια ή αντικείμενα για να αναπαραστήσει ζώα ή ανθρώπους, παίζει με φανταστικούς φίλους ή φτιάχνει διαλόγους σε λούτρινα ζωάκια, παίζει στο σπίτι δίνοντας ρόλους σε άλλους (πχ του μπαμπά ή της μαμάς). Στο κατασκευαστικό ολοκληρώνει απλά παζλ με 4-5 κομμάτια, ξεκινάει τις πρώτες ζωγραφιές (μουτζούρωμα και κύκλους), ταξινομεί απλά σχήματα και χρώματα, ταιριάζει εικόνες, κρατάει κηρομπογιές με επιδεξιότητα. Ξεκινάει το συνεργατικό παιχνίδι σε μικρές ομάδες. Ανεβαίνει σε τρίκυκλο, πιάνει μεγάλη μπάλα και ξεκινάει να πηδάει στο 1 πόδι.

Βαγονέτα, γαντόκουκλες, κουτί με φασουλή, μουσικά όργανα και κουτιά, ξύλινες χάντρες (μεγάλες και ίσως σε συνδυασμό με ένα κορδόνι), οικιακά σκεύη, οχήματα, πίνακας και κιμωλίες, σαπουνόφουσκες, σβούρες, σετ με πασσαλάκια, τηλέφωνα (χωρίς καλώδια), φιγούρες, κούκλες για ντύσιμο με κουμπιά, φερμουάρ και αγκράφες.

3-4 ετών

Κυριαρχεί το σύνθετο φανταστικό παιχνίδι όπου το παιδί δημιουργεί σενάρια, δραματοποιώντας χαρακτήρες με συναισθήματα. Στο κατασκευαστικό παίζει με παζλ, τουβλάκια και ξεκινάει να κόβει με ψαλίδι. Σε ότι αφορά το κοινωνικό παιχνίδι παίζει με άλλα παιδιά, μοιράζεται και μιλάει για το στόχο του παιχνιδιού. Διασκεδάζει με κινητικό παιχνίδι (παιδική χαρά, τσουλήθρα, κούνια), τρέχει, πηδάει και σκαρφαλώνει.

Αμμοδόχος και παιχνίδια (από λαστιχένια μπαλάκια μέχρι ποτιστήρια, χτυπητήρια, κανατάκια), καλλιτεχνικές δραστηριότητες (πηλός, δαχτυλομπογιές, χαρτόνια, ψαλίδια, πινέλα, χάντρες, χαρτόκουτα), παιχνίδια κατασκευών (lego, πλαστελίνες, πιο σύνθετα παζλ, κύβοι και τουβλάκια), κάρτες (με σχήματα και χρώματα ή με τρύπες για να περνάει κορδόνι), σετ με σκηνικά και φιγούρες δράσης/ κούκλες, εξοπλισμός για συμβολικό παιχνίδι (ταμειακή, μανάβικο, γιατρός, ρούχα για μεταμφιέσεις), βιβλία, απλά επιτραπέζια και παιχνίδια μνήμης, μαγνητικά γράμματα, μπάλες, τρίκυκλα ποδήλατα, παιδικό μπόουλινγκ.

4-5 ετών

Αναπτύσσονται τα παιχνίδια με κανόνες, το κατασκευαστικό και το κοινωνικό παιχνίδι -δραματοποίησης. Συμμετέχει περισσότερο σε ομαδικά παιχνίδια με απλούς κανόνες και σε οργανωμένα παιχνίδια αδρής κινητικότητας (όπως ποδόσφαιρο, περνά- περνά η μέλισσα, κρυφτό). Στο κατασκευαστικό παιχνίδι δίνει έμφαση στο αποτέλεσμα και φτιάχνει πολύπλοκες κατασκευές. Στο κοινωνικό- δραματοποίησης συμμετέχει σε παιχνίδι ρόλων με άλλα παιδιά, παιχνίδια μεταμφίεσης και δημιουργία ιστοριών με φανταστικούς χαρακτήρες. Αναπαράγει ή ζωγραφίζει απλές αναγνωρίσιμες εικόνες. Ολοκληρώνει παζλ μέχρι 10 κομμάτια.

Παιχνίδια στόχου (bowlingdarts με Velcro κλπ), πηλός, πλαστελίνη, χειροτεχνίες (όπου κόβει και κολλάει), ζωγραφική (πινέλα, κιμωλία, ξυλομπογιές, μαρκαδόρους) και χρωμάτισμα εντός πλαισίου, παιχνίδια μνήμης, πολύπλοκα κατασκευαστικά παιχνίδια (Lego, τουβλάκια, αντιγραφή προτύπου κλπ). Οικιακές δραστηριότητες όπως μαγείρεμα, σιγύρισμα, κηπουρική, περιποίηση ζώου. Χρήση πιο σύνθετων υλικών για φανταστικό και προβολικό παιχνίδι (play mobile με σπιτάκια κλπ). Κάνει κουτσό και κινείται στη κούνια μόνο του.

5-6 ετών

Κυριαρχεί το παιχνίδι με κανόνες, δραματοποίησης, οργανωμένα αθλήματα και κοινωνικό παιχνίδι (ανταγωνιστικά και συνεργατικά παιχνίδια, ποδόσφαιρο, μπάσκετ, οργανωμένο παιχνίδι σε ομάδα). Αντιγράφει περίπλοκες κατασκευές με τουβλάκια. Ολοκληρώνει παζλ μέχρι 20 κομμάτια.

Αθλητικές δραστηριότητες (ομαδικές και ατομικές) και χρήση εξοπλισμού (μπάλες, πατίνια, ρόπαλα, τέρματα, στόχος). Εκπαιδευτικά παιχνίδια για την εκμάθηση αριθμών και γραμμάτων, σύνθετα παζλ, υλικά δραματοποίησης, επιτραπέζια παιχνίδια, χειροτεχνίες και κατασκευές, παιχνίδια με οθόνες.

6-10 ετών

Παιχνίδια με κανόνες, ηλεκτρονικά, κάρτες και παιχνίδια που χρειάζονται αφηρημένη σκέψη. Ξεκινάει να έχει χόμπι (συλλογές, κλπ), συμμετέχει σε οργανωμένα σπορ.

Επιτραπέζια παιχνίδια με κανόνες (όπως γκρινιάρης, ταμπού, uno, Pictionary, scrabble, Μονόπολη). Επιστημονικός εξοπλισμός (πειράματα, ηλιακό σύστημα, καιρικές συνθήκες, μικροσκόπια) και ηλεκτρονικός υπολογιστής με εκπαιδευτικά προγράμματα (καθορισμένος χρόνος!). Εξάσκηση ρεαλιστικών δραστηριοτήτων (όπως ψεύτικα χρήματα, κομπιουτεράκι). Ποδήλατο, πατίνι και σκέιτ με φίλους.

 

Μία έξτρα πρόταση-προτροπή!

Messy play!

Στέρεα υλικά

Υγρά υλικά

-Δημητριακά, Ρύζι , Όσπρια (φασόλια, φακές), Κουσ-κους & Μακαρόνια (σε διάφορα σχήματα)

-Αλεύρι (μπορούμε να προσθέσουμε χρώμα σε σκόνη, glitter ή μπαχαρικά για να δώσουμε χρώμα ή να ενεργοποιήσουμε και την αίσθηση της όσφρησης)

-Σκισμένα χαρτιά ή κολλητική ταινία

-Κουμπιά

-«Χιόνι» (από ζάχαρη άχνη)

Moonsand (αλεύρι και baby oil ή βρώσιμο με μαύρη ζάχαρη, corn flour και ελαιόλαδο)

-Άμμος, ξύλα και πέτρες

-Αφρολέξ

-Ανακυκλώσιμα υλικά

-Πλαστοζυμαράκια (αλεύρι, αλάτι, λάδι και νερό, χρώμα ζαχαροπλαστικής).

-Νερό

-Ζελέ

-Βρασμένα ζυμαρικά, ρύζι, κουσ-κους, όσπρια (με χρώμα ζαχαροπλαστικής για μία πανδαισία χρωμάτων)

-Συμπυκνωμένο γάλα

Corn flour με νερό, χρώμα ζαχαροπλαστικής και προαιρετικά αιθέριο έλαιο (γνωστό και ως oobleck)

-Σιρόπι ζαχαροπλαστικής

-Λάσπη

-Αφρός ξυρίσματος

-Βρώσιμες δαχτυλομπογιές (με αλεύρι, αλάτι, βρασμένο νερό για να ανακατευτεί πιο εύκολα και χρώμα ζαχαροπλαστικής ή νερό το οποίο χρωματίσαμε με χαρτί γκοφρέ που ξεβάφει αμέσως).

-«Κάτι σαν τσίχλα» (corn flour, υγρό πιάτων και λάδι)

 

Πηγές

  1. O’Brien, J. C. & Kuhaneck, H.(2020). Case-Smith’s Occupational Therapy for Children and Adolescents (8th ed.). Missouri: Elsevier.

  2. Parham, L. D. & Fazio, L. S.(2008). Play in Occupational Therapy for Children (2nd ed.). Missouri: Mosby Elsevier.

  3. Sussman, F. (2012). More Than Words: A parent’s guide to building interaction and language skills for children with autism spectrum disorder or social communication difficulties (2nd ed.). The Hanen Centre.

  4. Auerbach, S. (2003). Dr. Toy (Δρ. Στίβαν Αουερμπαχ), Έξυπνα παιχνίδια-έξυπνα παιδιά: Πώς να μεγαλώσετε ένα παιδί με υψηλό «Δείκτη Παιχνιδιού» (PQ). Πώς να επιλέγετε και να χρησιμοποιείται τα καλύτερα παιχνίδια. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

  5. Τζονιχάκη, Ι. , Μοροζίνη, Μ. & Πολίτης, Ι. (2012). Διδακτικές σημειώσεις ειδικές θεραπευτικές τεχνικές στην εργοθεραπεία.

Μπαβέλη Γεωργία
Εργοθεραπεύτρια